CHƯƠNG XVI
Công Việc Của Người Pháp Tại Việt Nam
1. Đà nẵng, Hà nội, Hải phòng thành đất nhượng địa
2. Việc kinh doanh ở các xứ bảo hộ
1. Đà nẵng, Hà nội, Hải phòng thành đất nhượng địa.
Từ khi sự đánh dẹp các nơi đã yên rồi, các viên Tổng đốc toàn quyền lần lượt sang kinh doanh việc Đông pháp và lo mở mang về đường chính trị, kinh tế và xã hội theo chính sách của nước Pháp.
Tháng 3 năm mậu tí (1888) tức là năm Thành thái nguyên niên, ông Richaud sang làm Tổng đốc toàn quyền. Tháng tám năm ấy, Triều đình ở Huế ký giấy nhượng hải cảng Đà nẵng, thành thị Hà nội và Hải phòng cho nước Pháp để làm đất nhượng địa nghĩa từ đó là việc cai trị và pháp luật ở ba thành thị ấy thuộc về nước Pháp, chứ không thuộc về nước Nam nữa.
Trừ ba thành thị ấy ra, thì việc cai trị ở các tỉnh trong toàn hạt Bảo hộ vẫn để quan lại làm việc như cũ, nhưng phải do người Pháp điều khiển và kiểmduyệt.
2. Việc kinh doanh ở các xứ bảo hộ. Cuộc Bảo hộ đã lập xong, người Việt nam vì thế bất đắc dĩ phải chịu, nhưng phần nhiều người trong lòng còn mong khôi phục nước nhà, cho nên chính phủ Bảo hộ một mặt thì lo việc phòng giữ, một mặt lo mở mang các công cuộc kiến thiết để gây thêm mối lợi. Về đường phòng giữ, thì chính phủ lập ra những đội binh bảo an, lấy người bản sứ làm lính. Những lính ấy đội một thứ nón dẹt có giải xanh và múi thắt lưng xanh, cho nên tục gọi là lính khố xanh. Lính ấy do người Pháp cai quản ở dưới quyền quan cai trị người Pháp, cho đi canh giữ các dinh thự, các công sở, và cho đi đóng đồn ở các nơi trong vùng thôn quê, để phòng giữ trộm cướp. ở những nơi hiểm yếu thì có lính Pháp và lính khố đỏ đóng. Lính khố đỏ là một thứ bộ binh người bản xứ, cách ănmặc cũng như lính khố xanh, chỉ khác là quai nón đỏ mà múi thắt lưng đỏ.
Những lính ấy có cơ, có đội do sĩ quan Pháp cai quản ở dưới quyền nhà binh Pháp. Khi có việc gì quan hệ thì đem lính Pháp và lính ấy ra đánh dẹp.
Về việc hành binh và việc thương mại, thì chính phủ Bảo hộ trước hết phải lo sửa sang và mở mang thêm đường sá cho tiện sự giao thông. Vì rằng có đường thì khi hữu sự, việc đánh dẹp mới tiện lợi và việc buôn bán cũng nhân đó mà được dễ dàng. Bởi vậy thoạt đầu tiên chính phủ mở thương cục, lập xưởng làm tầu thủy chở hàng hóa và hành khách đi trong các sông ở trong xứ.
Năm tân mão (1891), ông De Lanessan sang làm Tổng đốc toànquyền, mở đường xe lửa từ Phủ lạng thương lên đến Lõng sơn, đến năm giáp ngo (1894), con đường ấy mới xong. Chủ đích là để cho tiện sự phònggiữ ở chỗ biên thùy.
Chính phủ Bảo hộ lại lo mở mang thêm bờ cõi về phía Lào. Nguyên đất Lào ngày trước vẫn thần phục nước Nam. Những nơi như Trấn ninh, Cam môn, Cam cát, v.v. về đời vua Minh mệnh đã lập thành phủ huyện và đặt quan cai trị cả. Nhưng về sau nước ta suy nhược lại có việc chiến tranh với nước Pháp, cho nên nước Tiêm la mới nhân dịp mà sang chiến giữ lấy. Sau có người Pháp tên là Pavie sang dự nước Lào nhận sự bảo hộ của nước Pháp, rồi đến đầu năm quí tị (1893), quân Pháp sang lấy lại những đất cũ thuộc về nước Nam ta trước. Bấy giờ quân Tiêm la ở mạn Cam môn giết mất một người quan binh Pháp, người Pháp bèn sai hải quân đem hai chiếc tầu chiến vào sông Mê nam, lên đậu ở gần thành Băng cốc (Bangkok). Ngày 24 tháng 8 năm ấy, nước Tiêm la phải ký, hòa ước, nhường những đất Lào cho nước Pháp bảo hộ, hạn trong một tháng phải rút quân đóng ở bên tả ngạn sông Mékong về, lại phải bồi thường 2 triệu phật lăng, và phải trị tội những người dám chống cự với người Pháp.
Người Pháp lập phủ Thống sứ ở Vientiane để cai trị các địa hạt bên Lào.
Năm ất mùi (1895), viên Tổng đốc toàn quyền Rousseau sang thay ông De Lanessan, thấy còn nhiều nơi chưa yên bèn vay nước Pháp cho Bắckỳ 80 triệu phập lăng , để chi tiêu về việc đánh dẹp và mở mang.
Năm đinh dậu (1897), ông Daumer sang làm Tổng đốc toàn quyền, chỉnh đốn lại việc tài chánh và việc chính trị. Lập ra sổ chi thu chung cả toàn cảnh Đông pháp, định các thứ thuế: thuế đinh, thuế điền, thuế thổ, thuế xuất cảng, nhập cảng, v.v., và cho người được độc quyền lĩnh trưng thuế rượu, thuế muối, thuế nha phiến. Bỏ nha Kinh lược ở Bắc kỳ, giao 236 quyền lại cho viên Thống sứ (tháng 6 năm đinh dậu 1897)188, vay nước Pháp 200 triệu phập lăng, để mở đường hỏa xa trong xứ Đông pháp và mở mang thêm việc canh nông và việc công nghệ.
Năm nhâm dần (1902) ông Doumer về Pháp, ông Beau sang làm Tổng đốc toàn quyền. Ông Beau chủ việc khai hóa dân trí, lo mở mang sự học hành và đặt ra Y tế cục, làm nhà bệnh viện, để cứu giúp những kẻ yếuđau nghèo khổ. Ấy là những công việc làm của chính phủ bảo hộ vậy.
188 Có một điều rất kỳ, là viên thống sứ Bắc Kỳ là người đại biểu chính phủ Bảo hộ mà lại kiêm chức Kinh Lược Sứ là một chức quan của Triều Đình ở Huế.
Toàn văn tác phẩm "Việt Nam Sử Lược" của Trần Trọng Kim
No comments:
Post a Comment