Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục - ghi chú 12

Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục - ghi chú 12

638 Một chức trong hàng lại điển, giữ việc từ hàn ở trong cơ quan.

639 Cơ quan hành chính.

640 Giữ việc thuốc thang điều trị cho vua chúa.

641 Giữ nghi lễ tế tự.

642 Triều đình Trung Quốc.

643 Niên hiệu đời Trần Thái Tông.

644 Dương Nhật Lễ cướp ngôi vua nhà Trần (1369), tôn thất nhà Trần đem quân đón Trần Húc (con Trần Minh Tông) ở Đà Giang về giết được Nhật Lễ, khôi phục ngôi vua nhà Trần, tức Trần Nghệ Tông.

645 Thơ Bản trong thiên Tiểu nhã kinh Thi có câu "tông tử duy thành", người tôn thất như cái thành bảo vệ triều đình. Người làm vua nên lấy đạo nghĩa đối đãi tôn thất, thì cái thành mới vững.

646Tư: Tư cách. Có những điển như sau: mục "Bách quan chí" trong Đường thư chép: Xét công trạng các quan chia ra nhiều tư: thượng tư, thứ tư và hạ tư, người bạch đinh và vệ sĩ không có tư ( Từ Hải trang 26). Mục "Tuyển cử chí" trong Đường thư chép: Lại bộ thượng thư Bùi Quang Đỉnh mới đặt thể lệ theo tư cách, các viên chức không kể người hiền người ngu, tất phải hợp tư cách mới được bổ dụng, nghĩa là theo địa vị để tuyển dụng có một cách thức nhất định. ( Từ Hải , tờ 1274 và Từ Nguyên , Dậu tập, tờ 97).

647 Hoàng tử nào được vua cha truyền ngôi cho lên làm vua gọi là tự quân.

648 Nay là huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc.

649 Vạch trần tội lỗi của người khác cho mọi người biết.

650 Chỉ việc Thủ Độ giết Lý Huệ Tông ở chùa Chân Giáo.

651 Chỉ việc Thủ Độ thông dâm với Thiên Cực công chúa là vợ Lý Huệ Tông, sau lại lấy làm vợ mình.

652 Năm Thiên Long thứ 8, 9, 10, 12, 13 và năm Thiệu Bảo thứ nhất. Trong sáu lần cống, có hai lần cống voi trắng.

653 Chức quan đứng đầu địa phương ở kinh sư: Chức quan này giữ việc xét xử quyết đoán các việc kiện tụng, nên gọi là bình bạc (Xem thêm Chb. VI, 10).

654 Ngũ phục là những người cùng một tông tộc, theo thế thứ trong họ, mặc tang phục để tang nhau, chia ra 5 hạng: 1- Trảm thôi: mặc áo xổ gấu để tang 3 năm; 2- Tư thôi hay là cơ niên: mặc áo vén gấu để tang 1 năm; 3- Đại công: để tang 9 tháng; 4- Tiểu công: để tang 5 tháng; 5- Ti ma: để tang 3 táng; Năm thứ tang phục này, có hình vẽ ở trong luật, nên gọi là "ngũ phục đồ".

655 Tức bọn hoạn quan.

656 Chức quan đứng đầu Viện Hàn lâm có nhiệm vụ trông coi việc soạn thảo những chế, cáo, chiếu, chỉ của vua.

657 Chức quan có nhiệm vụ giúp vua ý kiến lời khuyên về các việc trọng đại trong triều.

658 Trỏ vào ông vua đương thời.

659 Người của thiên tử sai đem mệnh lệnh đến ban bố cho vua chư hầu.

660 Thời Xuân thu, thiên tử nhà Chu suy yếu, không còn uy quyền gì đối với chư hầu, nhưng nếu có khi nào thiên tử nhà Chu sai người đến hội họp với các chư hầu, thì người sai đi ấy quan chức dầu nhỏ, trong kinh Xuân thu , Khổng Tử vẫn chép chữ "vương nhân" đứng trên các chư hầu, dầu chư hầu ấy là nước lớn như nước Tề, nước Tấn, nước Tống, v.v... vẫn phải ở dưới; đấy là một lệ trong mười lệ chép kinh Xuân thu .

661 Chức quan võ, chỉ phong cho hoàng tử. Thống lĩnh quân đội toàn quốc. Tuy nhiên không thực quyền. Thời Trần khi có ngoại xâm, chức chỉ huy quân đội toàn quốc thường giao cho người có tài năng trong hoàng tộc như trường hợp của Trần Quốc Tuấn.

662 Quan đứng đầu triều, như Tể tướng nhưng được coi trọng hơn.

663 Người có văn học tài trí.

664 Người thông hiểu nghĩa Ngũ Kinh, Tứ thư.

665 Nơi vua chúa đến ngự để đọc sách.

666 Chức quan đứng đầu Tôn chính phủ, có nhiệm vụ soạn gia phả, giữ sổ sách ghi chép về họ hàng của nhà vua và hoàng tộc.

667 Xem chua đông cung ở Chb. V, 16.

668 Xem thêm kinh, trại trạng nguyên ở Chb. VI, 38.

669 Xem chua ở Chb. VI, 30.

670 -nt-

671 Vì năm nay là Đinh Sửu.

672 Tên quan, xem thêm Chb. III, 47.

673 Chức quan coi về việc xử kiện như Chánh án, Thẩm phán ngày nay.

674 Những người làm nghề thầy thuốc, thầy bói, xem tướng, xem số... đều gọi là hạng phương kỹ.

675 Hàn Dũ, một văn hào đời Đường. Năm Nguyên Hòa thứ 14 đời Đường Hiến tông (819), Hàn Dũ làm thứ sử Triều Châu, biết được sông ở Triều Châu có cá sấu làm hại dân. Hàn liền đem dê lợn và làm bài văn tế cá sấu vứt xuống sông, tự nhiên sấm gió nổi lên, cách mấy hôm sau không thấy bóng cá sấu nữa.

676 Chỉ việc cá sấu.

677 Luật thơ do họ Hàn (Hàn Thuyên) đặt ra.

678 Được trả lại chức cũ mà trước đã bị cách.

679 Niên hiệu Trần Thái Tông (1251-1258).

680 Chức quan mặc áo màu tía. Quan chế nhà Trần, phẩm phục màu tía là quan chức bậc cao. Xem thêm Chính biên quyển IX, tờ 14.

681 Phá tan giặc mạnh, báo đáp ơn vua.

682 Quan đứng đầu triều, cai quản cả hai ban văn võ.

683 Quan đứng đầu Viện Hàn lâm trông coi việc soạn thảo những chế, cáo, chiếu, chỉ của nhà vua.

684 Như chức Tổng tư lệnh quân đội ngày nay.

685 Đàn thờ thần thổ địa.

686 Triều nhà Nguyên đặt hành trung thư tỉnh ở Hồ Quảng, thống lĩnh Hồ Nam, Hồ Bắc, Quảng Đông, Quảng Tây ( Từ Nguyên , tị tập tờ 126).

687 Triều nhà Nguyên đặt hành trung thư tỉnh ở các lộ, gọi là hành tỉnh, đời sau mới dùng danh từ "hành tỉnh" làm tên gọi khu vực hành chính, cũng gọi tắt là tỉnh ( Từ Hải , trang 1204).

688 Một chức về hàng quan võ của Mông Cổ.

689 Quân thủy, chiến đấu ở dưới sông.

690 Quan hầu cận ở bên cạnh vua.

691 Nước Mông Cổ có tên riêng là Thát Đát. "Sát Thát" là giết quân Thát Đát, tức quân Mông Cổ xâm lược.

692 Tên hai thứ ngựa khỏe nhất, hay nhất, bền bỉ nhất trong các loại ngựa, một ngày có thể chạy được ngàn dặm. Câu này ý nói người ở hàng quan nhỏ mà có lòng trung nghĩa, có can đảm, có tài năng lỗi lạc.

693 Thời đại Hán Sở, nước Yên, nước Triệu là hai nước vừa lớn vừa mạnh ở gần nhau. Đại tướng nhà Hán là Hàn Tín sau khi đã phá được nước Triệu, thế quân lừng lẫy. Hàn Tín đem quân đóng ở địa đầu nước Yên, đưa thư hiểu dụ; vua Yên sợ, xin hàng.

694Chích: có nhiều thuyết khác nhau: Sử ký chính nghĩa nói: Chích là một người đại bợm ở thời Hoàng đế; Trang tử nói: em Liễu Hạ Huệ (thời Xuân Thu) tên là Đạo Chích; Lý Kỳ chua sách Hán thư nói: Chích là một đại đạo thời nhà Trần.

695 Nghiêu, một ông vua thời đại thượng cổ Trung Quốc, tương truyền là một thánh quân. Chiến quốc sách chép: con chó của Chích cắn ông Nghiêu, không phải con chó ấy quý Chích mà ghét Nghiêu đâu, nó chỉ cắn cái người không phải chủ của nó.

696 Câu của Khổng Tử trả lời học trò là Tử Công chép trong thiên "Tử lộ" sách Luận ngữ .

697 Quốc Tuấn là con An Sinh vương Trần Liễu, Trần Cảnh (Thái Tông) cướp vợ của Trần Liễu, Trần Liễu vẫn căm giận, đã một lần khởi binh phản lại Thái Tông. Khi Trần Liễu mất, có dặn lại Quốc Tuấn cướp lấy thiên hạ để báo thù.

698 Nay thuộc huyện Kiến Thụy, Thành phố Hải Phòng.

699 Xem thêm tiểu sử Ích Tắc chép ở Chính biên quyển VII, tờ 9.

700 Thát, tức Thát Đát, tên riêng của Mông Cổ. Xem thêm lời chua "sát thát" ở Chính biên quyển VII, tờ 33.

701 Em Hà Đặc là Chương bị quân Nguyên bắt ( Đại Việt sử ký quyển V tờ 65).

702 Đạo quân này do Thánh Tông và Nhân Tông chỉ huy, từ Thanh Hóa tiến đến bến đò Đại Mang (sử dẫn trên).

703 Hà Đặc dùng tre đan thành hình người to lớn, ngoài mặc áo, đêm đến, cho đem ra đem vào. Lại dùi những cây to thành lỗ, rồi lấy những mũi tên lớn cắm vào lỗ ấy, để giặc trông thấy tưởng là sức bắn suốt được cây ( Đại Việt sử ký toàn thư quyển V, tờ 49 và Đại Việt sử ký quyển V, tờ 65).

704 Nay thuộc huyện Phong Châu, tỉnh Phú Thọ.

705 Nay thuộc xã Chương Dương, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây.

706 Lời phê kết thúc bằng tám chữ "nhược ngộ kỳ tha, vị khả chi dã". Tám chữ này nghĩa không được rõ cho lắm, vì chữ "tha" có thể là người khác hoặc lúc khác. Vậy tám chữ này ý nói nếu gặp vua tôi khác không anh dũng được như vua tôi nhà Trần, hoặc lúc khác không được hưng thịnh như lúc nhà Trần mới nổi lên, thì chưa biết tình thế sẽ biến chuyển ra sao.

707 Hộ là tính theo từng bếp; khẩu là tính theo đầu người.

708 Chỉ vào câu nói của Trần Nhân Tông.

709 Sĩ, nông, công, thương.

Xem mục lục Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục