PHẦN IV
Tự Chủ Thời Đại
Thời Kỳ Nam Bắc Phân Tranh
(1528 - 1802)
NHÀ HẬU LÊ
Thời kỳ phân tranh
(1533 - 1788)
CHƯƠNG I
Lịch Triều Lược Kỷ
1. Nam triều Bắc triều
2. Trịnh Nguyễn phân tranh
Nước Nam ta từ khi Ngô Vương Quyền đánh đuổi được quân Nam Hán, vua Đinh Tiên hoàng dẹp yên được loạn Thập nhị Sứ quân lập thành một nước tự chủ, đời nọ qua đời kia kế truyền được non 600 năm. Đến đầu thập lục thế kỷ, bởi vì vua nhà Lê hoang dâm vô độ, bỏ việc chính trị đổ nát, cho nên trong nước loạn lạc, nhà Mạc nhân dịp mà làm sự thoán đoạt. Nhà Lê tuy đã mất ngôi, nhưng lòng người còn tưởng nhớ đến công đức của vua Thái tổ và vua Thánh tông, cho nên lại theo phò con cháu nhà Lê trunghưng lên ở phía nam, lập ra một Triều đình riêng ở vùng Thanh hóa, nghệ an để chống nhau với nhà Mạc. Ấy là thành ra Nam triều và Bắc triều; hai bên đánh nhau trong năm sáu mươi năm trời.
Đến khi nhà Lê nhờ có họ Trịnh giúp rập, dứt được nhà Mạc, tưởng là giang sơn lại thống nhất như cũ, ai ngờ họ Trịnh và họ Nguyễn lại sinh ra lòng ghen ghét, gây nên mối thù oán, rồi mỗi họ hùng cứ một phương, chia nước ra làm hai mảnh: họ Nguyễn giữ xứ Nam, họ Trịnh giữ xứ Bắc, mỗi họ chiếm giữ một Xứ để làm cơ nghiệp riêng của mình. Từ đó giang sơn chia rẽ, Nam Bắc phân tranh, ấy là một thời đại riêng trong lịch sử nước ta vậy.
Nhà Hậu Lê từ khi trung hưng lên, con cháu vẫn giữ ngôi làm vua, nhưng quyền chính trị ở cả họ Trịnh. Còn ở phía nam thì từ sông Linh giang trở vào là cơ nghiệp của họ Nguyễn. Tuy vậy, hai họ chỉ xưng chúa, chứ không xưng vua, và bề ngoài vẫn tôn phù nhà Lê. Sau này ta hãy chép tóm cả các đời vua và các đời chúa để cho rõ sự kế truyền. Còn những công việc về thời bấy giờ thì ta sẽ bàn riêng rẽ từng mục cho rõ ràng.
I. NAM TRIỀU BẮC TRIỀU
NAM TRIỀU
Lê Trang Tông (1533 1548)
Niên hiệu: Nguyên hòa
Trang tông húy là Duy Ninh, con rốt vua Chiêu tông. Ông Nguyễn Kim lập ngài lên làm vua ở đất Cầm chân (Lào), sau đưa ngài về Thanh Hóa, lập hành điện ở Vạn lại.
Trang tông làm vua được 16 năm, thọ 31 tuổi.
Lê Trung Tông (1548 - 1556)
Niên hiệu: Thuận bình
Trung tông húy là Duy Huyên, con vua Trang tông. Ngài làm vua được 8 năm, thọ 28 tuổi.
BẮC TRIỀU
Thái Tổ Mạc Đăng Dung (1527 - 1529)
Niên hiệu: Minh Đức
Thái Tông Mạc Đăng Doanh (1530 - 1540)
Niên hiệu: Đại chính
Nhà Lê trung hưng lên ở Thanh hóa.
Hiến Tông Mạc Phúc Hải (1541 - 1546)
Niên hiệu: Quãng hòa
Lê Anh Tông (1556 - 1573)
Niên hiệu: Thiên hữu (1557)
Chính trị (1558 - 1571)
Hồng phúc (1572 - 1573)
Anh tông húy là Duy bang, cháu huyền tôn ông Lê Trừ, anh vua Thái tổ ngày trước.
Vua Trung tông không có con, cho nên ông Trịnh Kiểm mới đi tìm ngài về lập nên làm vua.
Khi Trịnh Kiểm mất rồi, quyền về Trịnh Tùng, ngài phải trốn về Nghệ an. Trịnh Tùng sai người đuổi theo bắt về giết đi.
Ngài làm vua được 16 năm, thọ 42 tuổi.
Lê Thế Tông (1573 - 1599)
Niên hiệu: Gia thái (1573 - 1577)
Quang hưng (1578 - 1599)
Thế tông húy là Duy Đàm, con thứ 5 vua Anh tông. Trịnh Tùng lập ngài lên làm vua từ lúc còn 7 tuổi.
Trong đời ngài làm vua, Trịnh Tùng dứt được họ Mạc, lấy lại đất Đông đô. Ngài làm vua được 27 năm, thọ 33 tuổi.
Tuyên Tông Mạc Phúc Nguyên (1546 - 1561)
Niên hiệu: Vĩnh Định (1547)
Cảnh lịch (1548 - 1553)
Quang bảo (1554 - 1561)
Mạc phúc Nguyên cố đánh lấy Thanh hóa nhưng không được.
Mạc Mậu Hợp (1562 - 1592)
Niên hiệu: Thuần phúc (1562 - 1565)
Sùng khang (1566 - 1577)
Diên thành (1578 - 1585)
Đoan thái (1586 - 1587)
Hưng trị (1588 - 1590)
Hồng ninh (1591 - 1592)
Mạc Mậu Hợp làm vua được 30 năm. Sau bị Trịnh Tùng bắt được đem về chém ở Thănglong và đem đầu vào bêu ở Thanh hóa.
Nhà Mạc mất ngôi từ đấy.
Nhưng con cháu được nhờ nhà Minh bênh vực, còn được giữ đất Cao bằng ba đời nữa.
II. TRỊNH NGUYỄN PHÂN TRANH
Lê Kính tông (1600 - 1619)
Niên hiệu: Thận đức (1600)
Hoằng định (1601 - 1619)
Kính tông húy là duy tân, con vua Thế tông. Ngài làm vua đến năm kỷ mùi (1619) bị Trịnh Tùng bắt phải thắt cổ mà tự tận. Trị vì được 20 năm, thọ 32 tuổi.
TRỊNH
Bình An Vương Trịnh Tùng (1570 - 1620)
Miếu hiệu: Thành tổ Triết Vương
Trịnh Tùng tranh quyền của anh, nối nghiệp Trịnh Kiểm đánh phá nhà Mạc, lấy lại đất Đông đô. Lập ra nghiệp chúa Trịnh, nhưng vẫn tôn vua Lê.
NGUYỄN
Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng (1600 - 1613)
Truy tôn là Thái tổ Gia dụ Hoàng đế, đương thời gọi là chúa Tiên.
Ông Nguyễn Hoàng là con thứ hai ông Nguyễn Kim, vào trấn đất Thuận hóa và Quảngnam lập ra nghiệp chúa Nguyễn.
Lấy đất của Chiêm thành lập ra phủ Phú yên. Mất năm quísửu (1613), thọ 89 tuổi.
Thụy Quận Công Nguyễn Phúc Nguyên (1613 - 1635)
Truy tôn là Hi tông Hiến văn Hoàng đế, đương thời gọi là chúa Sãi. Ngài là con thứ 6 ông Nguyễn Hoàng, cải họ là Nguyễn phúc.
Lê Thần Tông (1619 - 1643) (lần thứ nhất)
Niên hiệu: Vĩnh tộ (1620 - 1628)
Đức long (1629 - 1643)
Dương hòa (1635 - 1643)
Thần tông húy là Duy Kỳ, con vua Kính tông. Làm vua đến năm quí mùi (1643) thì nhường ngôi cho Thái tử, mà làm Thái thượng hoàng.
TRỊNH
Trịnh Tùng mất năm quí hợi (1635).
Thanh Đô Vương Trịnh Tráng (1623 - 1657)
Miếu hiệu là: Văn tổ Nghị vương
Trịnh Tráng đánh họ Mạc ở Cao bằng và khởi sự đánh nhau với họ Nguyễn ở đất Quảngbình.
NGUYỄN
Ông Nguyễn phúc Nguyên chống với họ Trịnh ở Quản Bbình.
Mất năm ất hợi (1635), thọ 73 tuổi.
Nhân Quận Công Nguyễn Phúc Lan (1635 - 1648)
Truy tôn là Thần tông Hiếuchiêu Hoàng đế, đương thời gọi là chúa Thượng.
Ông Nguyễn phúc Lan là con thứ hai chúa Sãi, đánh nhau với họ Trịnh ở Quảng bình.
Lê Chân Tông (1634 - 1649)
Niên hiệu: Phúc thái Chân tông húy là Duy Hữu, con vua Thần tông, làm vua được 6 năm, thọ 20 tuổi.
Trong đời ngài, vua nhà Minh là Quế vương đóng ở Quảng tây sai sứ sang phong cho ngài là An nam quốc vương.
TRỊNH
Trịnh Tráng đánh họ Nguyễn ở phía nam.
NGUYỄN
Ông Nguyễn phúc Lan mất năm mậu tí (1648), thọ 48 tuổi.
Dũng Quận Công Nguyễn Phúc Tần (1648 - 1687)
Truy tôn là Thái tông Hiếutriết Hoàng đế, đương thời gọi là chúa Hiền.
Ông Nguyễn phúc Tần đánh nhau với họ Trịnh ở đất Nghệ an. Lấy đất Chiêm thành lập ra phủ Ninh hòa và phủ Diênkhánh (tức là đất Khánh hòa bây giờ).
Lê Thần Tông (1649 - 1662) (lần thứ hai)
Niên hiệu: Khánh đức (1649 - 1652)
Thịnh đức (1653 - 1657)
Vĩnh thọ (1658 - 1661)
Vạn khánh (1662) Chân tông mất không có con. Trịnh Tráng lại rước Thầntông Thái thượng hoàng về làm vua. Lần thứ hai này ngài làm vua được 13 năm thì mất, thọ 56 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Tráng mất năm đinh dậu (1657)
Tây Vương Trịnh Tạc (1657 - 1682)
Miếu hiệu: Hoằng tổ Dương vương
Trịnh Tạc đánh con cháu nhà Mạc lấy lại đất Cao bằng. Đặt ra lệ vào chầu vua không lạy, sớ tấu không viết tên, và đặt giường ngồi ở bên tả ngai vua ngự.
NGUYỄN
Nguyễn phúc Tần (Chúa Hiền)
LÊ HUYỀN TÔNG (1663 - 1671)
Niên hiệu: Cảnh trị Huyền tông húy là Duy Vũ, con thứ hai vua Thần tông.
Trong đời ngài làm vua mới khởi đầu thông sứ với nhà Thanh, và cấm đạo Gia tô. Ngài làm vua được 9 năm, thọ 18 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Tạc
NGUYỄN Nguyễn phúc Tần (Chúa Hiền)
Lê Gia Tông (1672 - 1675)
Niên hiệu: Dương đức (1672 - 1773)
Đức nguyên (1674 1675)
Gia tông húy là Duy Hội, con thứ ba vua Thần tông. Lúc ngài lên hai tuổi thì Thần tông mất, Trịnh Tạc đem về nuôi trong phủ. Khi vua Huyền tông mất, không có con, Trịnh Tạc lập ngài lên làm vua, được 4 năm, thọ được 15 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Tạc
NGUYỄN Nguyễn phúc Tần (Chúa Hiền)
Lê Hi Tông (1676 - 1705)
Niên hiệu: Vĩnh trị (1678 - 1680)
Chính hòa (1680 1705)
Hi tông húy là Duy Hợp, con thứ tư vua Thần tông. Khi Thần tông mất, bà Trịnh thị mới có thai được bốn tháng, Trịnh Tạc đem về nuôi ở bên phủ. Gia tông mất không có con, Trịnh Tạc lập lên làm vua được 29 năm rồi truyền ngôi cho Thái tử mà làm Thái thượng hoàng.
TRỊNH
Trịnh Tạc mất năm nhâm tuất (1682)
Định Vương Trịnh Căn (1682 - 1709)
Miếu hiệu là: Chiêu tổ Khang vương
Trịnh Căn làm chúa được 28 năm thì mất, truyền ngôi chúa cho cháu huyền tôn là Trịnh Cương.
NGUYỄN
Nguyễn phúc Tần mất năm đinh mão (1687), thọ 68 tuổi.
Hoằng Quốc Công Nguyễn Phúc Trăn (1687 - 1691)
Truy tôn là Anh tông Hiếunghĩa Hoàng đế, đương thời gọi là chúa Nghĩa.
Lập phủ ở Phú xuân là chỗ kinh đô bấy giờ. Mất năm tânmùi (1691), thọ 43 tuổi.
Tộ Quốc Công Nguyễn Phúc Chu (1691 - 1725)
Truy tôn là Hiến tông Hiếuminh Hoàng đế, đương thời gọi là Quốc chúa.
Ông Nguyễn phúc Chu lấy hết nước Chiêm thành (nay là đất Bình thuận) và lại lấy đất Gia định, Hà tiên của Chân lạp.
Lê Dụ Tông (1706 - 1729)
Niên hiệu: Vĩnh thịnh (1706 1719)
Bảo thái (1720 - 1729)
Dụ tông húy là Duy Đường, làm vua được 24 năm, bị Trịnh Cương bắt phải truyền ngôi cho Thái tử là Duy Phương.
Mất năm tân hợi (1731), thọ 52 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Căn mất năm kỷ sửu (1709).
An Đô Vương Trịnh Cương (1709 - 1729)
Miếu hiệu là: Hi tổ Nhân vương.
Mất năm kỷ dậu (1729).
NGUYỄN
Nguyễn phúc Chu mất năm ất tị (1725), thọ 51 tuổi, có 146 người con.
Đỉnh Quốc Công Nguyễn Phúc Trú (1725 - 1738)
Truy tôn là Túc tông Hiếuninh Hoàng đế mở mang đất Gia định, và bảo hộ nước Chânlạp.
Lê Đế Duy Phương (1729 - 1732)
Niên hiệu: Vĩnh khánh
Duy phương làm vua được 3 năm, bị Trịnh Giang vu cho tư thông với vợ Trịnh Cương, phải bỏ, giáng xuống làm Hôn đức công, rồi đến năm nhâm tí (1732) thì bị giết.
TRỊNH
Trịnh Cương mất.
Uy Nam Vương Trịnh Giang (1729 - 1740)
Miếu hiệu là: Dụ tổ Thuận vương
Trịnh Giang làm chúa xa xỉ và hung ác quá độ, giặc giã nổi lên rất nhiều.
NGUYỄN
Nguyễn phúc Trú.
Lê Thuần Tông (1732 - 1735)
Niên hiệu: Long đức
Thuần tông húy là Duy Tường. Ngài là con vua Dụ tông, trước đã được lập làm Thái tử, sau bị Trịnh Cương bỏ để lập Duy Phương. Trịnh Giang lại bỏ Duy Phương lập ngài lên làm vua, mất năm ất mão (1735), thọ 37 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Giang
NGUYỄN
Nguyễn phúc Trú
Lê Ý Tông (1735 - 1740)
Niên hiệu: Vĩnh hữu
Ý tông húy là Duy Thìn, con vua Dụ tông, Trịnh Giang bỏ con vua Thuần tông mà lập ngài.
Năm canh thân (1740) Trịnh Doanh bắt ngài phải nhường ngôi cho con vua Thuần tông, rồi làm Thái thượng hoàng, mất năm kỷ mão (1759), thọ 41 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Giang bị bỏ năm canh thân (1740), làm Thái thượngvương.
Em là Trịnh Doanh lên thay.
Minh Đô Vương Trịnh Doanh (1740 - 1767)
Miếu hiệu là: Nghị tổ Ân vương
Trịnh Doanh đánh dẹp giặc giã trong nước.
NGUYỄN
Nguyễn phúc Trú mất năm mậu ngọ (1738), thọ 43 tuổi.
Vũ Vương Nguyễn Phúc Khoát (1738 - 1765) Truy tôn là Thế tông Hiếu võ Hoàng đế.
Ông Nguyễn phúc Khoát đánh Chân lạp mở thêm đất ở Gia định.
Lê Hiển Tông (1740 - 1786)
Niên hiệu: Cảnh hưng
Hiển tông húy là Duy Diêu, con vua Thuần tông. Làm vua được 46 năm, thọ 70 tuổi.
TRỊNH
Trịnh Doanh mất năm đinh hợi (1767).
Tỉnh Đô Vương Trịnh Sâm (1767 - 1782)
Miếu hiệu là: Thánh tổ Thịnh vương
Trịnh Sâm dẹp yên giặc ở xứ Bắc. Lấy đất Thuận hóa và Quảng nam của chúa Nguyễn.
Nhưng vì say đắm nàng Đặng thị Huệ, mới bỏ con trưởng lập con thứ, làm thành ra cái mối biến loạn. Mất năm nhâm dần (1782).
Tôn Đô Vương Trịnh Cán Làm chúa được 2 tháng bị quân Tam phủ bỏ đi, lập anh là Trịnh Khải lên làm chúa.
Đoan Nam Vương Trịnh Khải (1783 - 1786) Bị Tây sơn bắt được, phải tự tử năm bính ngọ (1786).
NGUYỄN
Võ vương Nguyễn phúc Khoát xưng vương hiệu năm ất dậu (1765).
Định Vương Nguyễn Phúc Thuần (1765 - 1777)
Truy tôn là Diệu tông Hiếu định Hoàng đế.
Đời ngài làm chúa bị Trương phúc Loan chuyên quyền.
Quân Tây sơn nổi lên đánh phía nam, quân họ Trịnh đánh phía bắc.
Sau quân chúa Trịnh vào lấy mất Phú Xuân, Định vương chạy vào Gia định bị tướng Tây sơn là Nguyễn văn Huệ giết mất. Ngài thọ 24 tuổi.
Nguyễn Vương Nguyễn Phúc Ánh Tức là vua Thế tổ Cao hoàngđế nhà Nguyễn khởi binh ở Giađịnh.
Lê Mẫn Đế (1787 - 1788)
Niên hiệu: Chiêu thống
Mẫn đế là cháu đích tôn vua Hiển tông. Ngài bị quân Tây sơn đánh thua chạy sang Tàu cầu cứu, sau đánh thua lại trở sang Tàu, bị quan Tàu làm nhục, rồi mất ở Yên kinh.
TRỊNH
Ân Đô Vương Trịnh Bồng Khi quân Tây sơn về Nam rồi, đảng họ Trịnh lại lập Trịnh Bồng lên làm chúa. Vua gọi Nguyễn hữu Chỉnh ra đánh họ Trịnh, Trịnh Bồng bỏ đi tu.
NGUYỄN
Nguyễn vương Nguyễn phúc Ánh khôi phục đất Gia định.
Toàn văn tác phẩm "Việt Nam Sử Lược" của Trần Trọng Kim
No comments:
Post a Comment